जागतिक प्राणी दिन हा प्राण्यांचे हक्क आणि कल्याण यासाठी कृती करण्याचा संदेश देणारा एक आंतरराष्ट्रीय दिवस आहे. दरवर्षी 4 ऑक्टोबर रोजी, प्राण्यांचे संरक्षक संत फ्रान्सिस ऑफ असिसीच्या सणाच्या दिवशी साजरा केला जातो.
जागतिक प्राणी दिन हा एक दिवस आहे ज्यामध्ये जगभरातील लोक प्राण्यांच्या भल्यासाठी आणि अधिकारांसाठी काम करतात. हा दरवर्षी 4 ऑक्टोबर रोजी साजरा केला जातो, जागतिक प्राणी दिनाचे ध्येय जगभरातील प्राण्यांचे कल्याण, त्यांना मिळणाऱ्या वागणुकीचा दर्जा सुधारणे आणि जगाला सर्व प्राण्यांसाठी चांगले बनविण्यासाठी कार्य करणे हे आहे.
इतिहास
जागतिक प्राणी दिनाची सुरुवात सायनोलॉजिस्ट हेनरिक झिमरमन यांनी केली होती. झिमरमन यांनी जागतिक प्राणी दिनाच्या प्रचारासाठी अथक परिश्रम घेतले. त्यांनी 24 मार्च 1925 रोजी जर्मनीतील बर्लिन येथील स्पोर्ट पॅलेस येथे पहिला जागतिक प्राणी दिन आयोजित केला होता. या पहिल्या कार्यक्रमाला 5,000 हून अधिक लोक उपस्थित होते. हा कार्यक्रम मूळतः 4 ऑक्टोबर रोजी म्हणजेच पर्यावरणशास्त्राचे संरक्षक संत असिसीच्या संत फ्रान्सिस यांच्या उत्सवाच्या दिवशीच आयोजित केला होता. मात्र, त्या दिवशी स्पोर्ट पॅलेस उपलब्ध नसल्याने तो २४ मार्चला आयोजित केला गेला. त्यानंतर 1929 मध्ये हा कार्यक्रम पहिल्यांदा 4 ऑक्टोबरला हलवण्यात आला.
मे 1931 मध्ये फ्लोरेन्स इटलीतील आंतरराष्ट्रीय प्राणी संरक्षण काँग्रेसच्या एका काँग्रेसमध्ये, 4 ऑक्टोबर हा जागतिक प्राणी दिन सार्वत्रिक करण्याचा त्यांचा प्रस्ताव एकमताने मान्य करण्यात आला आणि ठराव म्हणून स्वीकारण्यात आला.
27 ऑक्टोबर 2006 रोजी, पोलिश संसदेने 4 ऑक्टोबर हा प्राणी दिवस म्हणून स्थापन करण्याबाबतचा ठराव स्वीकारला.
जागतिक प्राणी दिन का साजरा केला जातो?
प्राण्यांवरील क्रूरता आणि अत्याचार रोखण्यासाठी आणि प्राण्यांचे हक्क आणि कल्याण याबद्दल लोकांना जागरुक करण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर दरवर्षी 4 ऑक्टोबर रोजी जागतिक प्राणी दिन साजरा केला जातो.
जागतिक प्राणी दिन अनेक उद्देशांसाठी साजरा केला जातो जे खालीलप्रमाणे आहेतः
• प्राण्यांवर मानवी आत्यचार रोखणे,
• निसर्गाने प्राण्यांसाठी निर्माण केलेल्या जंगलांचे रक्षण करणे,
• प्राण्यांच्या भावनांचा आदर करणे, प्राण्यांची स्थिती सुधारणे,
• पशुवैद्यकीय औषध आणि संवर्धनाचा प्रचार,
• नामशेष होण्याच्या मार्गावर असलेल्या प्रजातींना वाचवण्यासाठी,
• वन्यजीवांवर नियंत्रण ठेवणे, प्राण्यांनाही मानवासारखे जीवन आहे, त्यामुळे ते देखील आदरास पात्र आहेत.
जागतिक प्राणी दिन 2022 थीम
दरवर्षी जागतिक प्राणी दिन एका विशिष्ट थीमवर आधारित असतो आणि या थीमद्वारे लोकांना एखाद्या विशिष्ट विषयावर जागरूक किंवा लक्ष केंद्रित करावे लागते.
या वर्षीच्या जागतिक प्राणी दिन 2022 ची थीम “जगातून लुप्त होत चाललेल्या प्राण्यांचे संवर्धन आणि वाढ” अशी ठेवण्यात आली आहे, तर गेल्या वर्षी जागतिक प्राणी दिन 2020 ची थीम “माणूस आणि कुत्रा” होती.
जागतिक प्राणी दिन कसा साजरा केला जातो?
• जागतिक प्राणी दिन जगभरात वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या प्रकारे साजरा केला जातो आणि अनेक कार्यक्रम आणि उपक्रमही आयोजित केले जातात.
• या दिवशी अनेक प्राणी जागृती कार्यक्रम, प्राणी क्रूरता आणि छळ थांबवण्यासाठी मोहिमा आणि मॅरेथॉन इत्यादींचे आयोजन केले जाते.
• यासोबतच पाळीव प्राणी दत्तक घेणे आणि बेघर प्राण्यांना आश्रय देणे यासारखी कामेही केली जातात, अगदी पाळीव प्राणी आणि त्यांच्या प्राण्यांसाठी काही मदतही केली जाऊ शकते.
• एवढेच नाही तर प्राणी संघटना आणि प्राण्यांसाठी बनवलेले इतर कायदे यावर लोकांशी चर्चा करण्यासाठी अनेक परिषदा आणि चर्चासत्रेही आयोजित केली जातात.
जागतिक प्राणी दिनाचे महत्त्व
माणूस हा अगदी सुरुवातीपासूनच अतिशय स्वार्थी प्राणी आहे, ज्याने सर्व मर्यादा ओलांडून पृथ्वीचे शोषणही केले आहे. आज मानवाने पृथ्वीवरचे अनेक प्राणी आणि नैसर्गिक घटक तसेच अनेक झाडे आणि वनस्पती नष्ट केल्या आहेत, अनेक प्रजाती नामशेष झाल्या आहेत आणि काही नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत. या पाशर्वभूमीवर जागतिक प्राणी दिन अधिक महत्त्वाचा ठरतो.